Tag Archives: Eignir

Af eignum (og skuldum) lífeyrissjóða

Nýtt tölublað Fjármála, vefrits Fjármálaeftirlitsins, er komið út. Þar er að finna grein síðuhöfundar um skuldbindingar lífeyrissjóða og forsendur mats á tryggingafræðilegri stöðu. Eignir lífeyrissjóða eru oftast í forgrunni en skuldbindingarnar rata sjaldnar í fréttir.

„Þótt nýjustu tölur Hagstofu Íslands geti gefið vísbendingar um að dánartíðni hafi lækkað hægar allra síðustu árin en áratugina þar á undan þá er ástæða til að hafa áhyggjur af að lengri lífaldur leiði til að skuldbindingar sjóðanna séu vanmetnar.

Auk forsendna um lífslíkur skipta vextir ekki síður máli við mat á skuldbindingum.“

Jólatölublað Fjármála 2019 má nálgast hér og frétt um útgáfuna hér.

Huldar skuldir

Vikuritið The Economist gerir fjármál Kaliforníuríkis í Bandaríkjunum að umfjöllunarefni í nýjasta tölublaðinu. Tilefnið er hallarekstur ríkisins, sem nú hyllir fyrir endan á – a.m.k. ef marka skyldi ársreikninga. Í umræðu um fjármál einstakra fylkja Bandaríkjanna hefur Kaliforníuríki áður verið líkt við stöðu Grikklands í samanburði við önnur ríki Evrópu. Blaðið beinir sjónum sínum að skuldum Kaliforníu og sér í lagi að lífeyrisskuldbindingum. Þær eru sagðar að hluta vanmetnar miðað við reikningsskilareglur sem giltu ef um einkafyrirtæki væri að ræða.

Í leiðara blaðsins eru lífeyriskerfi ríkja Bandaríkjanna, sem svipað er ástatt með, gerð að umtalsefni. Þar kemur fram að í mörgum ríkjum skorti verulega á að til séu sjóðir til þess að mæta áföllnum skuldbindingum. Þá séu enn að falla á kerfin skuldbindingar, sem fyrirsjáanlega munu kosta skattgreiðendur meira en áætlað núvirði þeirra núna segir til um. Ritstjórn The Economist segir að stjórmálamenn hafi fyrir löngu áttað sig á hagkvæmi þess að bjóða opinberum starfsmönnum góð eftirlaunakjör. Það tryggi þeim atkvæði en reikninginn þurfi ekki að senda fyrr en síðar.

Lífeyriskerfi skiptast almennt í tvo flokka; kerfi með föst skilgreind réttindi sjóðsfélaga (defined benefit) og kerfi með fast skilgreint sparnaðarhlutfall (defined contribution). Í fyrrnefnda flokknum eru lífeyrisréttindi fest við tiltekið hlutfall ævilauna og taka þá oftast mið af launum síðustu ára starfsævinnar. Með skilgreindu sparnaðarhlutfalli er um að ræða sjóðssöfnun en ávöxtun ræður á endanum útgreiðslum, sem sjóðsfélagi nýtur.

Það er rakið í nokkrum liðum hver meginvandi ríkjanna sé vegna lífeyrisskuldbindinga, sem tryggja föst réttindi. Sum ríki leyfi starfsmönnum að hámarka laun t.d. með yfirvinnu á lokaárum starfsævinnar og það auki greiðslur til þeirra eftir að taka eftirlauna hefst. Þá séu skuldbindingar ríkjanna núvirtar með æði hárri ávöxtunarkröfu, sem sjóðum þeirra er ætla að ná. Nefnd er vænt ávöxtunarkrafa upp á 7,5% en á síðustu misserum hefur krafa langra ríkisskuldabréfa bandaríska ríkisins nálgast tvö prósentustig. Hærri ávöxtunarkrafa þýðir að núvirði framtíðargreiðslna sé áætlað lægra en ella. Einkafyrirtæki núvirða skuldbindingar sínar með 4,7% ávöxtunarkröfu, sé miðað við miðgildi, og mörg hver hafa lokað sínum kerfum með föst skildgreind réttindi fyrir nýjum sjóðsfélögum.

Leiðarahöfundar nefna að matsfyrirtæki eins og Moody’s séu farin að nota markaðskröfu vegna lífeyrisskuldbindinga við mat á greiðsluhæfi einstakra ríkja Bandaríkjanna. Nefnd eru dæmi um ríki sem vantar hvað mest upp á að eigi sjóði til þess að mæta lífeyrisgreiðslum. Eftirlaunasjóður Illinois-ríkis eigi t.a.m. um 40% til að mæta áföllnum skuldbindingum og New Jersey 53%. Auknar lífslíkur leiða sömuleiðis til aukinna skuldbindinga. Nefnt er að CalSTR, eftirlaunasjóður kennara, þurfi árlega meðgjöf Kaliforníuríkis upp á 4,5 milljarða Bandaríkjadala næstu 30 árin. Bara sú fjárhæð er hærri en áætlaður afgangur þessa árs.

Höfundar klikkja út með því að tími sé til að breyta og hætta að bjóða eftirlaun, sem taki mið af lokalaunum. Eftirlaunasjóðir verði á endanum þurrausnir og þurfi skattgreiðendur að greiða það sem út af muni standa.

Nettó eignir og skuldir kynslóða

Nettó eignir og skuldir eftir aldursbilum

Nettó eignir og skuldir eftir aldursbilum. Heimild: RSK.

Í framhaldi af fyrra innleggi um eigna- og skuldstöðu kynslóða barst vefsíðunni ábending um að áhugavert væri að reikna hreina eign eða skuld hvers aldursbils. Myndin hér til hægri byggir á sömu gögnum frá Ríkisskattstjóra og sýnir nettó stöðu hvers aldursbils í árslok 2011.  Heildarskuldir einstaklinga í hverju aldursbili eru dregnar frá heildareignum og táknuð með grænu súlunum til vinstri. Ef skuldirnar eru hærri en eignir er nettó skuldastaða táknuð með rauðu súlunum til hægri.  Ríkisskattstjóri telur samskattaða einstaklinga með því aldursbili, sem eldri sambúðaraðilinn tilheyrir.

Nettó eign í fasteignum árið 2011

Nettó eignarhluti í fasteignum að frádregnum skuldum vegna þeirra árið 2011. Heimild: RSK.

Ef aðeins er tekið tillit til eignarhluta í fasteignum og skuldir vegna þeirra lítur staðan út eins og sýnt er á seinni myndinni. Í báðum myndum eru dekkri litir notaðir til þess að tákna stöðu kynslóða, sem fyrrverandi ráðherra beindi spjótum sínum að í nýlegri blaðagrein og varð tilefni til hvassra orðaskipta í fjölmiðlum og á netinu.

Fyrir neðan eru hreyfimyndir sem sýna samanlagða hreina eign eða skuld allra einstaklinga í sérhverju aldursbili fyrir öll ár frá 1994 til 2011. Fjárhæðir eru táknaðar í milljörðum króna á verðlagi hvers árs.

Þegar aðeins er tekið mið af fasteignum og skuldum vegna fasteigna hefur staðan þróast eins og sýnt er hér fyrir neðan.

 

 

Eignir og skuldir kynslóða

Í fyrri færslu var fjallað um aldurspíramíta og aldurssamsetning Íslendinga sýnd yfir tímabilið frá 1841 til 2011. Í kjölfarið vaknaði hugmynd hjá höfundi um að tákna eignir og skuldir einstaklinga eftir aldursbilum með áþekkum hætti. Þótt það tengist tryggingastærðfræði ekki með beinum hætti þá á þetta vel við. Enda er einnig markmið með þessu bloggi að túlka gögn með áhugaverðum hætti þegar því verður við komið.

Eignir og skuldir samtals 2011. Heimild: RSK.

Að sýna eignir og skuldir á þennan hátt kann sér í lagi að vera viðeigandi í ljósi umræðu, sem spratt af nýlegri blaðagrein fyrrverandi ráðherra. Í greininni vændi hann fólk á aldrinum 30 til 45 ára sem byggi á höfuðborgarsvæðinu um að hugsa helst um eigin hag en lítið annars.  Aðrir voru til að taka upp hanskann fyrir kynslóðina, sem ráðherrann fyrrverandi kallaði sjálfhverfa, og benda á breytingar á nettó eignarstöðu þessa hóps í kjölfar efnahagshruns. Það er til lítils að rifja upp í smáatriðum hver sagði hvað í umræðunni sem upphófst í kjölfarið.

Fasteignir og fasteignaskuldir 2011. Heimild: RSK.

Hreyfimyndin hér fyrir neðan sýnir heildareignir og heildarskuldir einstaklinga og sambúðaraðila á hverju fimm ára aldursbili frá 1994 til 2011. Myndin til hægri sýnir stöðuna á síðasta ári. Byggt er á upplýsingum úr skattframtölum, sem finna má á vef Ríkisskattstjóra. Kynslóðin, sem styrinn stendur um, er táknuð með dekkri lit, lesendum til glöggvunar. Raunar er aldursbilið hér aðeins víðara þar eð flokkun Ríkisskattstjóra eftir fæðingarári miðast við heilan og hálfan áratug. Í gögnunum frá skattyfirvöldum eru samskattaðir taldir með því ári, sem eldri einstaklingurinn tilheyrir.

Fjárhæðir eru í milljörðum króna og sýndar á verðlagi hvers árs. Það er óþarfi að flækja framsetninguna með því að reikna öll ár til núvirðis en leyfa heldur áhrifum mikilla nafnverðshækkana á fasteignamarkaði að koma fram.

Ef aðeins eru teknar fasteignir og skuldir vegna fasteigna lítur myndin út eins og sýnt er hér á eftir. Ofar til vinstri má sjá mynd sem sýnir stöðuna í lok árs 2011.